Imkerweetjes

Inleiding:
Op een keer maak je een kast open en ontdek je moerdoppen of koninginnencellen. Raak dan niet in paniek en ga ze ook niet verwijderen, zoals wel eens wordt gezegd, want dat werkt niet. Verwijderen van moerdoppen is nog nooit en zal ook nooit een succesvolle methode zijn om zwermen te voorkomen.

Als je alle doppen verwijdert zullen de bijen onmiddellijk weer nieuwe doppen aanzetten en waarschijnlijk eerder zwermen dan de bedoeling was – vaak voor de eerste doppen zijn gesloten. Als je de doppen tweemaal verwijdert loop je het risico dat het volk zwermt zonder mogelijkheden achter te laten om een nieuwe koningin te kweken. Elk uitstel van zwermen dat je krijgt door doppen te breken zal er waarschijnlijk in resulteren dat de voorzwerm groter zal zijn dan dat je niets had gedaan. Als een volk eenmaal heeft besloten te zwermen kan niets hen tegenhouden en het enige dat de imker kan doen is de situatie controleren door een kunstzwerm te maken en zelfs dan zijn de gevolgen niet altijd zeker. Als je het “probleem” logisch benadert en nagaat in welke fase van het zwermproces het volk zich bevindt heb je de meeste kans met een succesvolle ingreep waarbij je geen bijen verliest, zoveel mogelijk honingoogst behoudt en niet eindigt met een moerloos volk.

Soms, heel soms ziet een volk af van zwermen als er plotseling een zware dracht komt of dat men ramen met broed vervangt door kale kunstraat. Maar dracht heeft de imker niet in de hand en hij kan ook niet vertrouwen op de ingreep met het kunstraat.

Diagnose van het volk
Voor je iets gaat ondernemen met het volk dat moerdoppen heeft aangezet moet je eerst nagaan wat er aan de hand is – In welke fase van het zwermproces zit het volk nu? Alle informatie om de diagnose te maken staat “geschreven” op de (broed)ramen en wat minder op de bijen. Maar voor je de diagnose maakt moet je weten hoe je de ramen kunt “lezen” – waar je naar kijkt en waar je naar moet zoeken. Om dit effectief te kunnen doen moet je enige basiskennis hebben van de biologie van de bij en haar gedrag.

Typen moerdoppen
Er zij 3 types moerdoppen

1. Zwermcellen;
2. Wisselcellen;
3. Redcellen;

Het is belangrijk dat je de verschillende typen moerdoppen feilloos herkent (zie figuur 1 – 3)

Alleen de aanwezigheid van zwermcellen geeft aan dat het volk wil gaan zwermen. De andere twee types zijn er voor heel andere redenen in hebben niets met zwermen te maken. Bij wissel- en redcellen zijn geen ingrepen van de imker vereist – behalve dat je ze met rust laat en gewoon hun gang laat gaan. Dus, wat is het verschil tussen de drie typen cellen?

1. Zwermcellen

Zwermcellen

Zwermcellen zijn opgetrokken op speeldoppen en hangen geheel verticaal. De doppen zijn lang en dikwijls te vinden langs de randen van de raat zoals onderaan de raten en in de ruimtes langs de zijlatten. Soms zitten ze midden op de raat. Het zijn er zelden minder dan 6, vaak 10 tot 20, maar het komt ook voor dat er wel 100 zijn. Zoals de naam al aangeeft produceert het volk koninginnen om te kunnen zwermen. Als de zwermcellen aanwezig zijn moet de imker iets doen om zwermen te voorkomen. Dat kan door het maken van kunstzwermen zoals vegers, vliegers en broedafleggers. Er zijn diverse goede boeken die deze technieken behandelen. Het zwermen vindt meestal plaats als de cellen juist zijn gesloten maar het kan ook eerder, helemaal als je daarvoor doppen hebt verwijderd. Het kan ook eerder om redenen die de imker niet kent. Maar het kan ook later ten gevolge van slecht weer en in extreme gevallen zijn de nieuwe koninginnen al zover dat ze uitlopen maar ze worden door de bijen in hun dop gehouden tot het volk met de oude koningin kan zwermen. Bij zwermtrage Buckfastvolken vindt men de eerste 2 of 3 jaar geen zwermcellen.

2. Wisselcellen of supersedure cellen.

Wisselcellen

Zij zien er hetzelfde uit als zwermcellen, hangen ook geheel verticaal en zijn lang. Gewoonlijk zitten zij midden op de raat en het zijn er slechts 2 of 3 in een groepje op dezelfde raat. De bedoeling hier is dat de bijen de bestaande koningin gaan vervangen omdat zij vinden dat de koningin niet (meer) voldoet. Ze kan oud zijn, beschadigd, te weinig feromonen produceren maar ook van een ander ras zijn. B.v. een Buckfastkoningin in een zwart volk. Jammer dat de bijen de koningin niet vervangen als haar spermatheek leeg is en zij darrenbroedig wordt. Meestal wordt de oude koningin aangehouden totdat de nieuwe koningin succesvol is bevrucht en eitjes legt. In sommige gevallen lopen moeder en dochter samen in het volk en leggen beide eitjes. Maar op een keer is de oude koningin verdwenen. Als er wisselcellen worden gevonden moet de imker niets doen en de natuur zijn gang laten gaan. Behalve natuurlijk als ze je dure raskoningin willen vervangen, dan moet je wisselcellen blijven verwijderen tot de koningin tussen haar eigen kroost loopt.

In het vroege voorjaar en de late herfst kan de wisseling niet altijd succesvol zijn omdat de jonge koningin niet bevrucht kan worden door gebrek aan darren. Het is dan zaak het goed in de gaten te houden anders zit je met een moerloos volk of een darrenbroedige koningin.

Wisselcellen worden vaak gebouwd door zwermtrage Buckfastvolken waarin de koningin niet goed (genoeg) meer is.

3. Redcellen

Een redcel op dag 14, 2 dagen voor uitlopen. Er boven een werkster van dezelfde leeftijd

Deze worden gemaakt door het plotselinge verlies van de koningin. Dit type cel wordt gemaakt als er een echt noodgeval is. Het enige dat het volk wil is zo spoedig mogelijk een nieuwe koningin hebben. Het volk wil nietzwermen. De koningin kan plotseling een natuurlijke dood zijn gestorven maar ze kan ook zijn vermoord door de imker tijdens een inspectie. Redcellen worden ook gemaakt als de imker de koningin heeft weggenomen. Omdat er geen dopjes aanwezig zijn maar wel eitjes en larven in normale broedcellen worden de redcellen gebouwd op een normale broedcel. Voedsterbijen gaan de geselecteerde larve voeren met koninginnegelei en de broedcel wordt uitgebouwd naar beneden om meer ruimte te hebben voor een koningin.

Redcel

De cel is dus gedeeltelijk horizontaal en gedeeltelijk verticaal met een hoek van 90 graden in het midden. Op het eerste gezicht zij redcellen niet imposant en worden daardoor makkelijk over het hoofd gezien.
Er is een diepgeworteld dogma in de imkerwereld als zouden koninginnen uit redcellen inferieur zijn. Ondanks dat redcellen er aan de buitenkant kleiner uitzien leveren zij normale goed doorvoede koninginnen. Waarschijnlijk is dit dogma ontstaan doordat men een reeds lang moerloos volk een raam open broed geeft om koninginnen te produceren. Doordat zo'n volk onvoldoende voedsterbijen van de juiste leeftijd meer heeft, worden larven die koningin moeten worden onvoldoende gevoerd zodat deze zich niet volledig kunnen ontwikkelen.

Er zijn omstandigheden waarbij zowel zwermcellen als redcellen in hetzelfde volk aanwezig zijn. Bijvoorbeeld, als een volk vroeg zwermt, nog voordat de doppen zijn gesloten dan zullen de achterblijvende bijen reageren op het plotseling verdwenen koninginnenferomoon en redcellen gaan aanzetten. Hetzelfde kan ook gebeuren als de imker een kunstzwerm maakt en de koningin uit één van de kasten is verdwenen. Deze redcellen zijn echter totaal niet belangrijk omdat zij veel jonger zijn dan de zwermcellen en zullen bij het uitlopen van de jonge koningin weer worden verwijderd.

Er is echter één situatie waarin redcellen wel belangrijk zijn. Als een volk al heeft gezwermd en de imker wil een nazwerm voorkomen door het volk op 1 dop te zetten. Als dit gebeurt direct nadat de zwerm is vertrokken kunnen er nog eitjes en larfjes aanwezig zijn waar de achtergebleven bijen redcellen op bouwen. Dit gebeurt nadat de imker de kast heeft gesloten en denkt dat hij alles onder controle heeft. Omdat het volk nog in zwermstemming is zal het de redcellen verzorgen als zwermcellen en gebruiken voor een nazwerm.
Het principe is hier dat niet het type cel er toe doet maar dat de stemming in het volk de bijen programmeert, wat dan weer het eindresultaat bepaald.

Wil je meer weten? Schrijf je dan hier in voor "Imkerweetjes" en ontvang direct het e-book "Help, ik zie moerdoppen! Wat nu?"